قرارداد هوشمند (Smart Contract)

با معرفی بیت کوین و شبکه بلاک چین، ارزهای دیجیتال شروع به کار کردند. اما ارز دیجیتال، تنها کاربرد شبکه عظیم بلاک چین نبود. از این فناوری در سایر حوزه‌ها نیز می‌توان استفاده کرد که یکی از این حوزه‌ها قرارداد هوشمند است. با استفاده از تکنولوژی بلاک چین انجام معاملات نسبت به گذشته راحت‌تر شده است و قراردادهای هوشمند وظیفه پیدا کردند، معاملات را بدون واسطه انجام دهند و از این طریق باعث صرفه جویی در هزینه‌ها و زمان شوند.

در ادامه می خواهیم با مزایا و معایب قراردادهای هوشمند، کاربرد آن‌ها در جامعه، تاریخچه و نحوه کار بیشتر آشنا شویم. اگر شما هم علاقمند به دانستن تفاوت بین قراردادهای قدیمی و هوشمند هستید و یا می‌خواهید با یاد گرفتن زبان برنامه نویسی قرارداد هوشمند تنظیم کنید، خواندن این مقاله را به شما پیشنهاد می کنم. با ما در ارزکت همراه باشید.

قرارداد هوشمند یا Smart Contract چیست؟

قرارداد هوشمند یک پروتکل است که مانند اپلیکیشن‌ها توسط برنامه نویسان، کدنویسی شده و به اجرا در می‌آید. این کد برنامه نویسی شده که در هسته بلاک چین قرار می‌گیرد، با توجه به کدهای نوشته شده توسط برنامه نویس در هنگام شرایط خاص، دستورات خاص را اجرا می‌کند. برای درک بهتر قراردادهای هوشمند بهتر است مثال بیاوریم.

همه انسان‌ها با استفاده از قرارداد و قانون فعالیت‌های خود را پیش برده اند. اگر دقت کنیم می‌بینیم که در طول زندگی همه ما درگیر استفاده از قراردادهایی مثل قرارداد اجاره مسکن، قرارداد بیمه، قرارداد کار و یا ازدواج که یک قرارداد شخصی دو نفره است، هستیم. مثلا فرض کنید که می‌خواهیم یک خانه بخریم، اولین کاری که انجام می‌دهیم این است که به دفاتر املاک سر می‌زنیم. او با شرط اینکه هنگام معامله مبلغی را از ما به عنوان کمیسیون دریافت کند، شروع به جستجوی منزل برای ما می‌کند. این که دفتر املاک به عنوان واسطه فعالیت می‌کند و برای کاری که انجام می‌دهد هزینه دریافت می‌کند، می‌تواند در خیلی از اوقات به ضرر فروشنده و خریدار باشد.

 این تنها یک مثال از کاربردهای قرارداد هوشمند بود که برای آشنایی بیشتر شما با این تکنولوژی گفتیم. قراردادهای هوشمند یک فناوری مبتنی بر بلاک چین هستند که امکان توزیع و انتقال ارزش‌ها و دارایی‌ها را در طیف گسترده ای از صنایع فراهم می‌کنند. اسمارت کانترکت‌ها باعث می‌شوند تا شما بتوانید پول، دارایی، سهام و یا هر چیز باارزشی را که قصد معامله دارید، به طور شفاف و بدون واسطه مبادله کنید.

تاریخچه قراردادهای هوشمند

ایده اولیه قرارداد هوشمند در سال 1994 توسط فردی به نام نیک زابو (Nick Szabo) که متخصص رایانه و رمزنگاری بود، مطرح شد. اما آن سال‌ها محیط مناسبی برای تحقق ایده اش نیافت؛ چون مفهوم و تکنولوژی ای به اسم بلاک چین ایجاد نشده بود. او اینطور بیان کرد که می‌توان قرارداد‌ها را به صورت یک دستور کامپیوتری (کد) نوشت و با وضع قوانین و شرایط این امکان را فراهم کرد تا در صورت برآورده شدن آن شرایط وضع شده، قرارداد به صورت خودکار فعال شود.

با ظهور فناوری بلاک چین و عرضه بیت کوین در سال 2008، تغییرات زیادی ایجاد شد که پایه و اساس قراردادهای هوشمند بر روی بلاک چین توسط ارز بیت کوین بنا شد. با این حال بلاک چین بیت کوین هم نتوانست آن طور که باید پاسخگوی نیاز‌های فناوری اسمارت کانترکت باشد. به محض ظهور اتریوم به عنوان یک شبکه بلاک چین، قرارداد هوشمند به طور عمومی در دسترس قرار گرفت و باعث شد تا معاملات شکل جدیدی به خود بگیرد.

مطلب پیشنهادی: اتریوم کلاسیک

تفاوت قرارداد هوشمند با قراردادهای قدیمی

طبق فناوری اسمارت کانترکت (Smart Contract)، برای هر قرارداد یک کد مخصوص تعریف می‌شود و بر روی شبکه بلاک چین قرار می‌گیرد. در این حالت اگر شرایط برقرار شود، معامله ای بین دو طرف قرارداد به صورت دیجیتال صورت می‌گیرد. با این شرایط دیگر به هیچ واسطه و شخص ثالثی نیاز نیست. چون بیشتر قرارداد‌های هوشمند بر روی بلاک چین اتریوم انجام می‌پذیرند، اجرای آن‌ها به صورت حتمی است و نمی‌توان آن را متوقف کرد.

تراکنش‌های انجام شده در اسمارت کانترکت‌ها به صورت همتا به همتا و نظیر به نظیر (P2P) بین طرفین معامله انجام می‌گیرد. اما در قراردادهای قدیمی و به شیوه سنتی، حتما فردی به عنوان شخص ثالث حضور داشت و برای تنظیم قرارداد مبلغی را به عنوان کمیسیون و حق الزحمه معامله‌گری دریافت می‌کرد. در قرارداد هوشمند امکان اینکه شرایط و مفاد قرارداد را پس از انتشار و تنظیم بتوان تغییر داد، وجود ندارد. اما در قراردادهای سنتی هر یک از دو طرف می‌توانستند از زیر بار تعهد قرارداد شانه خالی کنند؛ به عبارتی زیر قول خود بزنند و در قرارداد تقلب کنند.

مزایای قرارداد هوشمند

• امنیت: چون تمام قراردادهای هوشمند به صورت رمزنگاری بین گره‌‌‌‌های شبکه توزیع‌‌‌‌ می‌شود، این موضوع باعث‌‌‌‌ می‌شود تا شما نسبت به امنیت این قراردادها اطمینان داشته باشید. در این پلتفرم بدون اجازه شما هیچ داده ای نه اضافه‌‌‌‌ و نه کم‌‌‌‌ می‌شود.

• سرعت و دقت: چون اکثر فعالیت‌‌‌ها و فرایند‌‌‌ها به صورت خودکار انجام‌‌‌‌ می‌شود، سرعت کارها بالا‌‌‌‌ می‌رود. علاوه بر آن نظارت بر درستی تراکنش‌‌‌ها و معاملات توسط سیستم انجام‌‌‌‌ می‌شود که دقت بیشتری به نسبت بررسی توسط انسان‌‌‌ها دارد.

• استقلال و خود مختاری: در طی قراردادهای هوشمند به شخص ثالثی نیاز نست و تمام اختیارات و کنترل‌‌‌ها بر روی معاملات و یا فرایند‌‌‌ها بدون واسطه انجام‌‌‌‌ می‌پذیرد. طرفین مسئولیت کامل توافقات را بر عهده دارند و هزینه‌‌‌ها و دخالت‌‌‌‌های ناشی از وجود شخص سوم نیز به صفر‌‌‌‌ می‌رسد.

• اعتماد: در اینجا تمام اسناد و مدارک و اطلاعات شما در دفترکل مشترک به صورت رمزنگاری شده ذخیره‌‌‌‌ می‌شود و امکان سرقت و تغییر در آن‌‌‌ها وجود ندارد. به همین دلیل، اساس و پایه قرارداد هوشمند بر اعتماد بنا شده است و لازم نیست شما به طرف دیگر معامله اعتماد داشته باشید. این اعتماد به طور خودکار توسط قرارداد ایجاد شده است.

• کاهش هزینه ها: با کمک قرارداد‌‌‌‌های هوشمند دیگر به هیچ واسطه ای مثل دفاتر اسناد رسمی، مشاوران املاک و سایر واسطه‌‌‌ها نیاز نیست. به همین دلیل شما دیگر نیازی به پرداخت هزینه به افراد ثالث نیست و موجب کاهش هزینه‌‌‌ها‌‌‌‌ می‌شود.

• کارایی و کارامدی: اگر به صورت سنتی‌‌‌‌ می‌خواستیم استفاده کنیم، برای ارسال و انتقال مدارک نیاز به صرف زمان زیاد و هزینه بودیم. اما با قرارداد هوشمند در زمان و کاغذ به طور زیادی صرفه جویی‌‌‌‌ می‌کنیم.
• تنوع: قراردادهای هوشمند در انواع مختلفی وجود دارند که بر اساس نیاز اشخاص در دسترس قرار‌‌‌‌ می‌گیرند و‌‌‌‌ می‌توان از ان‌‌‌ها استفاده کرد. همچنین شما‌‌‌‌ می‌توانید از الگوهای موجود اسمارت کانترکت‌‌‌ها استفاده کنید و از برنامه نویسان خبره بخواهید تا با کمک ان الگوها برای شما یک قرارداد هوشمند مناسب کد نویسی کنند و توافقات لازم را در ان قرار دهند.

معایب قرارداد هوشمند

علاوه بر تمام مزایایی که قراردادهای هوشمند به عنوان یک تکنولوژی جدید و موفق دارد، مثل هر پروژه دیجیتالی دیگری معایبی هم دارد. از معایب آن‌‌‌‌ می‌توان موارد زیر را ذکر کرد:

• نامشخص بودن وضعیت حقوقی
• خطای عامل انسانی
• هزینه‌‌‌‌های اجرا

در حال حاضر به طور رسمی هیچ حکومتی از قراردادهای هوشمند به طور رسمی حمایت نمی‌کند. به همین دلیل ممکن است دولتی برای تنظیم این قرارداد‌‌‌ها موانع و محدودیتی در نظر بگیرد. این مسئله ممکن است در آینده قرارداد هوشمند تاثیر داشته باشد. کدهای قرارداد همه توسط برنامه نویسان که انسان هستند نوشته‌‌‌‌ می‌شود. انسان هم جایزالخطا نیست و ممکن است در نوشتن کد اشتباهی انجام دهد. در صورتی که بعد از ثبت قرارداد بر روی بلاک چین متوجه اشتباه شویم، دیگر امکان تغییر آن را نداریم. در گذشته این اتفاق باعث شد تا یک هکر از این خطای برنامه نویسی استفاده کند و 60 میلیون دلار را سرقت کند.

همچنین باید در نظر گرفت که برای نوشتن اسمارت کانترکت نیاز به یک برنامه نویس خبره و قوی داریم. دستمزد ک برنامه نویس خوب کم نیست و ممکن است، مبلغ زیادی را از شما برای کدنویسی یک قرارداد دریافت کند. همچنین برای اینکه بر روی بلاک چین قوی مثل اتریوم بخواهید یک قرارداد هوشمند ثبت کنید، باید از ارز اتر استفاده کنید تا اتریوم به شما اجازه ثبت قرارداد را بدهد.

اجزای قراردادهای هوشمند یا اسمارت کانترکت ها

از این چند بخش به هم پیوسته به عنوان اجزای قراردادهای هوشمند نام برده می‌شود که موارد ضروری در یک قرارداد هوشمند هستند. در زیر آن‌ها به طور کامل به شما معرفی می‌کنیم.

امضا کنندگان

طرفین معامله قرارداد هوشمند با امضای دیجیتال اعلام می‌کنند آیا با شرایط توافق موافق هستند یا خیر. اگر امضای دیجیتال هر کدام از طرفین موجود نباشد، قراردادهای هوشمند برقرار نیستند.

موضوع قرارداد

موضوع قراردادی که باید به توافق هر کدام از طرفین قرار بگیرد، بخشی از اجزای اسمارت کانترکت هاست. کالا، ملک و یا هرچیزی که در محیط قراردادهای هوشمند وجود دارد باید به نحوی باشد که قرارداد هوشمند به آن بدون محدودیت دسترسی داشته باشد. دسترسی به موضوع قرارداد مانع اصلی اجرای این ایده در سال 1996 بود که در سال 2008 با معرفی بیت کوین و بلاک چین برطرف شد. مثلا اگر قرار باشد یک فایل در ازای پرداخت پول به دیگران ارائه شود، قرارداد هوشمند باید به آن فایل دسترسی داشته باشد تا اگر تراکنش تایید شد، آن را در اختیار خریدار قرار دهد.

شرایط قرارداد با ضوابط خاص

هر قراردادی باید یک سری شرایط و ضوابط خاص (Specific terms) داشته باشد. این شرایط باید توسط برنامه نویس به صورت کد و سازگار با محیط قرارداد هوشمند از لحاظ ریاضی تعریف شوند. اکثرا این شرایط را با زبان برنامه نویسی سالیدیتی (Solidity) می‌نویسند و در آن مواردی که هر کدام از طرفین باید آن را رعایت کنند مثل قوانین، تخفیف ها، خسارت‌ها و غیره ذکر می‌شود.

اوراکل

اوراکل یک سیستم پایگاه داده است که به قرارداد هوشمند اطلاعات خارجی می‌دهد تا قرارداد، آن را پردازش کند. مثلا اگر قرارداد ما نیاز به بررسی اطلاعات هواشناسی داشت، می‌توانیم از یک قرارداد هوشمندی استفاده کنیم که به سایت رسمی هواشناسی دسترسی دارد و آن را بررسی کند. چون بلاک چین خودش به فضای بیرون دسترسی ندارد، به همین دلیل به اوراکل‌ها نیاز دارد.

پلتفرم اختصاصی

قراردادهای هوشمند باید در بستر و پلتفرمی قرار بگیرند که امکان تغییر در آن قراردادها وجود نداشته باشد. در حقیقت باید این قرارداد‌ها بر روی یک فضای غیرمتمرکز قرار داشته باشند. بلاک چین‌ها بهترین میزبان برای اسمارت کانترکت‌ها هستند. در بلاک چین دسترسی‌ها کنترل می‌شود و هیچ کس حتی برنامه نویسی که کد قرارداد را نوشته است، اجازه ندارد اطلاعات را تغییر دهد و آن را دست کاری کند. همچنین بر روی بلاک چینی مثل اتریوم، امکان طراحی و توسعه نرم افزارهای غیرمتمرکز (Dapps) فراهم است. پس بلاک چین اتریوم بستر و میزبان بسیار خوبی برای قراردادهای هوشمند است.

کاربردهای قرارداد هوشمند

با استفاده از اسمارت کانترکت‌‌‌ها‌‌‌‌ می‌توان هزاران ایده را عملی کرد. همانطور که در گذشته کسی فکر نمی‌کرد پول دیجیتالی وجود داشته باشدف تصور کاربردها این نوع قرارداد‌‌‌ها هم در ابتدا ممکن است سخت باشد. با این که اکثر دولت‌‌‌ها و حکومت‌‌‌ها قراردادهای هوشمند و یا ارزهای دیجیتال را به رسمیت نمی‌شناسندف اما نمی‌توانند منکر تکنولوژی بسیار پیشرفته بلاک چین باشند.

از قرارداد‌‌‌‌های هوشمند در زمینه‌‌‌‌های مختلف‌‌‌‌ می‌توان استفاده کرد که در ادامه آن‌‌‌ها را معرفی‌‌‌‌ می‌کنیم.

رای گیری و انتخابات با قرارداد هوشمند

حتی در کشورهای آزاد هم به هنگام انتخابات شایعه تقلب شنیده‌‌‌‌ می‌شود. دولت‌‌‌ها‌‌‌‌ می‌توانند از قرارداد هوشمند بر بستر بلاک چین‌‌‌ها استفاده کنند و انتخابات را درون پلتفرم‌‌‌‌های ساخته شده با قراردادهای هوشمند برگذار کنند. در این حالت نتایج رای گیری در نودهای بلاک چین قرار‌‌‌‌ می‌گیرد و در کل شبکه توزیع‌‌‌‌ می‌شود. رای دهنده‌‌‌ها ناشناس‌‌‌‌ می‌مانند و داده‌‌‌ها به صورت شفاف، رمزگذاری شده و بدون تغییر به مقصد‌‌‌‌ می‌رسند. با این روش امکان تقلب به صفر‌‌‌‌ می‌رسد و یک انتخابات شفاف و بدون دستکاری خواهیم داشت.

مطلب پیشنهادی: دوج کوین

بیمه

با قراردادهای هوشمند‌‌‌‌ می‌توان واسطه‌‌‌ها را در سیستم بیمه حذف کرد. در این حالت شرکت‌‌‌‌های بیمه قراردادهای را‌‌‌‌ می‌بندند و در صورت بروز خسارت، به صورتخودکار هزینه‌‌‌‌های جبرانی پرداخت‌‌‌‌ می‌شود و دیگر نیازی به واسطه‌‌‌ها و یاحضور در دفاتر بیمه نیست. صنعت بیمه و بانکداری جزو صنعت‌‌هایی هستند که بیشترین مزایای قراردادهای هوشمند نصیب آن‌‌‌ها‌‌‌‌ می‌شود. آن‌‌‌ها‌‌‌‌ می‌توانند با استفاده از مزایای این قراردادها مشتری‌‌‌‌های بالقوه خود را بشناسند، تعداد کارمندان خود را تقلیل دهند و هزینه‌‌‌‌های جاری را کاهش دهند.

حمل و نقل و لجستیک

در زمینه‌‌‌‌های تجاری‌‌‌‌ می‌توانیم با استفاده از اسمارت کانترکت ها، زمان انجام فعالیت‌‌‌ها را کاهش دهیم و پیشرفت کار را برای طرفین تجاری قابل مشاهده سازیم. قرارداد‌‌‌‌های هوشمند با امنیت بالایی که دارند، امکان کلاهبرداری را به حداقل و یا صفر‌‌‌‌ می‌رسانند. همچنین اگر اینترنت اشیا را هم در کنار قرارداد‌‌‌‌های هوشمند قرار دهیم،‌‌‌‌ می‌توانیم در طی مسیر حمل و نقل کالاها آن را ردیابی کنیم و از سلامت محموله اطمینان حاصل کنیم.

مدیریت

با استفاده از دفتر کل بلاک چین،‌‌‌‌ می‌توان فعالت‌‌‌‌های مدیریتی را راحت‌تر مدیریت کرد. همچنین‌‌‌‌ می‌توان با برنامه نویسی یک قرارداد هوشمند، ساعت ورود و خروج کارمندان و کارکنان را بررسی کرد و به طور خودکار حقوق را به ان‌‌‌ها پرداخت کرد و دیگر نیازی به حسابدار نداشت و هزینه‌‌‌‌های مدیریتی را کاهش داد.

رعایت حق کپی رایت با اسمارت کانترکت

بسیاری از هنرمندان بابت اینکه آثار هنری خود را بدون رعایت حق کپی رایت در فضای مجازی و دیجیتال مشاهده‌‌‌‌ می‌کنندف ناراحت و نگران هستند. قرارداد هوشمند با استفاده از بلاک چین‌‌‌‌ می‌تواند به هنرمندان بابت رعایت حق کپی رایت و شفافیت مالی و معنوی آثار کمک کند. مثلا Ascribe یک پلتفرم هنری است که بر بستر بلاک چین با قرارداد هوشمند ادغام شده و مالکیت صاحب اثر را تامین‌‌‌‌ می‌کند. در این حالت هنرمندان دیگر نگران کلاهبرداری آثار خود نیستند. اسمارت کانترکت‌‌‌ها باعث‌‌‌‌ می‌شوند تا دزدی‌‌‌‌های هنری به حداقل برسد و سرمایه گذاران با خیالی آسوده‌تر برای فعالیت در حوزه هنر پیشگام شوند.

مراقبت‌‌‌‌های بهداشتی در حوزه بهداشت و درمان

در حوزه بهداشت که به عنوان یک صنعت گسترده درحال فعالیت است، حفظ داده‌‌‌ها و حریم خصوصی بیماران اهمیت دارد. قرارداد‌‌‌‌های هوشمند کمک‌‌‌‌ می‌کند تا اطلاعات خصوصی بیمار به کمک یک کلید خصوصی در بلاک چین ذخیره و رمزگذاری شود و تنها افراد خاص امکان دسترسی به ان را داشته باشند. همچنین از دفاتر کل قرارداد هوشمند برای مدیریت مسائل بهداشت عمومی مثل بررسی و نظارت بر داروها، تطبیق مقررات و نتایج آزمایش‌‌‌ها استفاده کرد.

بلاک چین‌های پشتیبان قرارداد هوشمند

در ادامه می‌خواهیم به معرفی بلاک چین‌‌هایی که می‌توانند قرارداد هوشمند را پردازش و پشتیبانی کنند، بپردازیم:

بلاک چین بیت کوین

بیت کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال مبتنی بر بلاک چین در بازار عرضه شد. بلاک چین بیت کوین برای پردازش معاملات بیت کوین عالی عمل می‌کند اما در پردازش اسناد خیلی قوی نیست.

بلاک چین اتریوم

اتریوم پلتفرم عمومی بلاک چین است. در این بلاک چین می‌توانید با پرداخت ارز دیجیتال اتر (ETH)، کد‌های دلخواه خود را بارگذاری کنید. اتریوم یک بلاک چین مناسب برای پردازش قرارداد هوشمند و رمزگذاری آن است.

زنجیره‌های جانبی (Side Chains)

زنجیره‌های جانبی نام دیگر بلاک چین‌‌هایی است که در مجاورت و کنار بیت کوین فعالیت دارند و برای پردازش قراردادهای هوشمند فضای بیشتری را فراهم می‌کنند.

بلاک چین NXT

در NXT که یک بلاک چین عمومی است، نمی‌توانید کد نویسی کنید ولی می‌توانید از الگوهای قرارداده شده در آن استفاده کنید.

آینده قرارداد های هوشمند

شک نداشته باشید که قراردادها هوشمند به زودی انقلاب عظیمی در جهان ایجاد خواهنده کرد. همانطور که ایجاد اینترنت باعث تغییرات بزرگ در روابط افراد و پردازش اطلاعات و انتقال آن‌ها شد. در آینده نزدیک دولت‌ها مجبور می شوند با این تکنولوژی کنار بیایند و حتی خود آن‌ها به صورت رسمی از آن استفاده کنند. این قراردادها ممکن است حتی در قوانین صنایع و سازمان‌ها تاثیر عمده‌ای بگذارد اما اینکه به طور کلی آن را نادیده بگیریم ممکن نیست. وجود رمز ارزها در کنار قراردادهای هوشمند باعث می شود آینده این فناوری روشن باشد و شاهد نوع جدیدی از معاملات بین طرفین باشیم.

کلام آخر

قراردادهای هوشمند خطوط کد خوداجرایی هستند که به طور خودکار شرایط توافق بین خریدار و فروشنده را از طریق یک شبکه رایانه ای تأیید و اجرا می‌کنند.
نیک سابو، دانشمند کامپیوتر آمریکایی که در سال 1998 ارز مجازی “بیت گلد” را اختراع کرد، قراردادهای هوشمند را به عنوان پروتکل‌های تراکنش کامپیوتری تعریف کرد که شرایط یک قرارداد را اجرا می کند.
قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاک چین، تراکنش‌ها را قابل ردیابی، شفاف و غیر قابل برگشت می‌کند.
در پایان به خاطر داشته باشید که استفاده از قراردادهای هوشمند در هر زمینه ای مستلزم بررسی دقیق تمامی جوانب و نیازهای آن کسب و کار است. به طور کلی نباید تصور کرد که چون این فناوری امکان کلاهبرداری و کلاهبرداری را از بین می برد، می توانید به سرعت وارد همه زمینه ها شوید.

سوالات متداول

چه افرادی می توانند قرارداد هوشمند بنویسند؟

هر فردی قادر است یک قرارداد هوشمند بنویسد. شما برای این کار نیاز به دانش برنامه نویسی دارید.

آیا قرارداد هوشمند قابل اعتماد است؟

قراردادهای هوشمند در صورت توافقات از پیش شرط شده قابل اجرا هستند و پس از آن قابل تغییر نیستند.